IMAAMU TIRMIIZII (Bara 209-279 Hijiraa)

   IMAAMU TIRMIIZII (Bara 209-279 Hijiraa)

Urjii Ahmad

Maqaan Isaa guutuun Abuu Iisaa Muhammad binu Iisaa At-Tirmiiziidha. Bara 209 Hijiraa bakka Tirmiiz je’amtu tan amma Uzbeekistaan keessatti argamtutti dhalate. Bara 279 Hijira du’e. Ulamaa’ii Hadiisa Haffazanii walitti qaban keessaa tokko. Kitaaba “Jaami’ii At-Tirimiizii” ja’amu kan Sunan At-Tirmiizii Jechuun beekkamu keessatti Hadiisa Rasuulaa s.a.w walitti qabee jira. Akkasumas Kitaaba “Shamaa’ilul Muhammadiyyaah” je’amu keessatti Hadiisa Sifa Rasuulaa fii Jiruu Isaa akkaataa itti jiraate himu walitti qabee jira. Namni Rasuulli s.a.w maal fakkaataa bifa Isaa baruu fedhe Kitaaba Shamaa’ilul Muhammadiyyaa dubbisuu qaba. 

  Aqiidaa Imaamu At-Tirmiizii 

Imaamu Tirmiziin Aqiidaa irratti xiyyeefatee Kitaaba barreeysuu baatus kitaaba Isaa kan Sunan At-Tirmiizii je’amu keessatti Aqiidaa isaa Ibsee jira.

Imaamu Tirmiziin akkana je’a:

1.    “Sahaabaan Rasuulaa s.a.w waan takkallee ibaadaarraa dhiisuu Isaa kufriitti hin laalan, Salaata dhiisuu malee.”[1]

2.    Abuu Mus’aab Al-Madiinii irraa odeeysee waa’ee Iimaanaa hoggaa Ibsu akkana je’e : “Namni Iimaanni jecha afaanii qofa je’u Towbaa godhuu qaba, yoo dide Mormi irraa darbamuu qaba.”[2]

3.    Sifa Rabbii Ilaalchisee akkana je’a“Hadiisni waa’ee sifa Rabbii dubbatu kan akka Halkan hunda gama boodaa gad bu’uu Rabbii, Harkaa fii sifa biroollee sabachiisuu fii itti amanuun Aqiidaa warra Sunnaati. Akkamitti? jechuun hin taatu. Imaam Maalik, Sufiyaan Binu Uweeynaa fii Abdullaahi Binu Mubaarak ‘Hadiisa Sifa Rabbii dubbattu akkuma dhuftetti sabachiisaa bira dabraa, akkaataan maleetti.’ Je’an. Kuni Aqiidaa warra beekkumsa qabuu tan warra Ahlusunnaa wal jamaa’aati.”

“Ammoo Jahmiyyaan Hadiisa waa’ee sifaa dubbatu kana ni didan. ‘Fakkeeysuudha’ je’an.”

“Rabbiin Qur’aana Isaa keessatti bakka heddutti Harka Isaa, Dhagayuu fii Arguu Isaa dubbatee jira. Jaahmiyyaan Aayaatoota kana hunda karaa ifiif feetetti hiikuudhaan Ulamaa’ii Islaamaa khallaftee jirti. Jaahmiyyaan ‘Rabbiin harka hin qabu garuu Harka jechuun dandeetti jechuu Isaati’.” Ja’an.

“Is’haaq Binu Ibraahim akki je’e: ‘Fakkeeysuu jechuun yoo Harki Rabbii akka harka kiyyaati je’e, ykn Harka kiyya fakkatti je’e, Argaan kiyya kan akka Rabbiiti je’e, dhageeytiin tiyya tan akka Rabbiiti je’e hoggaa san fakkeeysee jira. Garuu Yoo akka Rabbiin ifiin je’e qofa je’e Harka, Argaa, Dhageeytii, kan akkaataa hin dubbanne, kan akka kiyyaati yoo hin jenne kuni Fakkeeysuu hin je’amu’.”[3]

KIJIBA AHBAASHII

Ahbaashiin Jahmiyyaa tahuu Isii Imaamu Tirmiziin addeeysee jira. Ahbaashiin Kijibduun Ahlusunnaa Suufii ifiin jetti. Imaamu Tirmiziin Ahlusunnaa malee Ahlusunnaa suufii Jahmiyyaa tahuu isii himee jira.

1.    Ahbaashiin Rabbiin Harka hin qabu, Harka jechuun dandeetti jechuudha jechuun hoggaa hiikan Jahmiyyaarraa akka fudhatan ragaadha.

2.    Iimaanni Afaaniin guyyaa tokko dubbachuu qofa. San booda haraama feete daleeydus Abu Bakar Siddiq fi Umar wajjiin Iimaanni keessan wal qixa.

3.    Imaamu Tirmiziin namni Salaata dhiise Sahaabaa Rasuulaa s.a.w biratti akka Kaafiratti laallaman je’e. Ahbaashiin ammoo namni guyyaa tokko “Laa Ilaaha Illallaah” Afaaniin je’e Salaata dhiisu, Shirkii dalagu, Qabriif qalu, Soomanaa fi Zakaa dhiisu Iimaanni Isaa guutuudha. Iimaanni nama hundaa wal qixa je’an. Imaanni hin irratu, hin dabalu. Wal qixa.

Falsafaan Ahbaashii Ahlusunnaa wajjiin wal hin himtu. Samii fii dachii adda fagoodha.

Falsafaa Ahbaashii tana Qawwee fii gargaarsi Yahuudaa yoo bira hin jiraanne namni 2 jala hin deemu. Kanaaf qawween Mootummaan bira dhaabbatti.

Rabbiin Falsafaa Jalloo Ahbaashii jalaa ummata Muslimaa nagaya haa baasu.

<>>>>>>>>><<<<<<<<>>>>>>>>>>>>>>>><<<<<<<<<>>>>>>>>>><>

---

1.  Sunana Titmizii Hadiisa:2622

2.  Hadiisa: 2622

3. Kitaaba dura dubbatame Hadiisa: 661